Na początku swojej kariery Christoph Willibald Gluck chętnie korzystał z konwencjonalnych tekstów najsławniejszego librecisty epoki, Pietra Metastiasia. Przełomem okazało się spotkanie z Ranierim de’Calzabigim (początkowo jednym z epigonów, później zaś – krytyków idiomu metastazjańskiego). Ów Włoch, długo działający w Paryżu i zafascynowany nowymi oświeceniowymi prądami, uważał styl obrosłej konwencjami dramma per musica za nienaturalny, nieoddający prawdziwej ekspresji uczuć. Za nieracjonalne uznawał mechaniczne powtórzenia da capo, krytykował pustą wirtuozerię ówczesnych gwiazd sceny. Pierwszym owocem ich operowej współpracy (po balecie Don Juan, 1761) była opera Orfeo ed Euridice wystawiona w wiedeńskim Burgtheater w 1762. Dzieło to dołączyło do długiego szeregu wspaniałych umuzycznień mitu orfickiego, obecnego w operze od samego jej florenckiego zarania na przełomie XVI i XVII wieku. W rolę Orfeusza wcielił się sławny kastrat Gaetano Guadagni, pierwszą zaś Eurydyką była Lucia Clavereau. Orfeo ed Euridice była formą tzw. azione teatrale, prezentowaną z założenia kameralnie, w skromnej inscenizacji, przeznaczoną raczej do prywatnych wykonań. Innowacje Glucka i jego librecisty wyrażały się w przełamaniu dominacji arii da capo na rzecz struktur stroficznych i rondowych, preferowaniu sylabicznej deklamacji tekstu, rezygnacji z recytatywu secco na rzecz ekspresyjnego accompagnato, ponadto w swobodnych, dalekich od schematyzmu następstwach różnych form muzycznej narracji, koncypowanych integralnymi scenami, nie zaś rozwijanych wokół statycznych arii. Dzieło wiele zawdzięcza stylowi francuskiemu, toteż łatwa i naturalna okazała się jego poszerzona (zwłaszcza o sceny baletowe) francuska adaptacja, która zachwyciła paryżan w roku 1774 i cieszyła się odtąd także wielką popularnością, z czasem nawet większą niż wariant pierwotny.
Piotr Maculewicz
